مقدمه: پیدایی ارتباطات کامپیوتری نیز همانند ظهور و فراگیری رسانه های ارتباطی گذشته بحث ها و تحقیقات متعددی را بر سر آثار فردی و اجتماعی ،آثار کوتاه مدت و بلند مدت ،عمقی یا سطحی برای نشان دادن آثار مثبت و منفی آن به راه انداخته است. زنان در پیشینه تاریخی اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف از نقش مؤثر و پررنگی برخوردار نبوده اند ،به گونه ای که امروز عده ای با قاطعیت عدم نقش اساسی زنان در دوره های کشاورزی و صنعتی زندگی بشری را مورد تأیید قرار داده اند،شاید بتوان بخشی از این وضعیت را به روحیه غالب مردانه حاکم بر روندهای دوران کشاورزی و صنعتی در آن روزگاران را ریشه این مسائل دانست،اما در حوزه فرهنگ عامه نیز این رویکرد مردانه باعث به حاشیه راندن زنان شده است ،آغاز هزاره سوم و انقلاب اطلاعات و دانش ،زمینه های نفی نگرش جنسیتی و محدود ساختن حضور بر اساس جنسیت در فضای تعاملی جامعه بشری را با چالش مواجه کرده است. آن گونه که دسترسی ،حضور و ایفای نقش در این عصر از زندگی بشری فارغ از ابعاد جنسیتی و تنها بر اساس مهارتها و دانش استوار است. "ارتباطات مبتنی بر کامپیوتر" به راستی انقلابی در فرایند ارتباطات و به واسطه آن فرهنگ ایجاد خواهد کرد و ارتباطات کامپیوتری به دلیل تازگی تاریخی این رسانه و بهبود نسبی جایگاه قدرت برای گروه هایی از قبیل زنان که از نظر سنتی زیر دست بوده اند ممکن است فرصتی برای معکوس کردن بازی های سنتی قدرت در فرایند ارتباطات فراهم کند(کاستلز،1380: 417). با توجه به گفته مانوئل کاستلز شاید بتوان تا حدودی به علل رشد حضور گروه های مختلف جوامع از جمله زنان را در این گونه ارتباطات پی برد و این که شاید به نوعی این وسیله ارتباطی جدید فرصت حضوری نو فراهم آورده ،فرصتی که افراد خود را آن گونه که مایل هستند به دیگران بشناسانند و این جنبه از موضوع حداقل در مطالعات اجتماعی حائز اهمیت است. طرح مسأله: گسترش اینترنت خود به خلق محیطهای جدیدی منجر گردیده که نیازمند ایجاد نظریات روان شناسی شناختی و ارتباطی جدید است .(جان سولر،2004) با عمومی شدن این فرصت زنان نیز با وارد شدن به دنیای اینترنت شکل دیگری از حضور در اجتماع مدرن و امروزی را تجربه کردند.زنان ایرانی -که بخش قابل توجه از کاربران اینترنت را تشکیل می دهند- به حضور در فضای مجازی علاقه نشان دادند ،حضور بیش از 30 هزار وبلاگ نویس فعال زن در وبلاگستان فارسی و نیز حضور زنان در شبکه های اجتماعی مجازی گواه این مدعاست. شتاب اعجاب آور و رشد تصاعدی و همه گیری و همه جایی شبکه های کامپیوتری لزوم تحقیق در آثار و پیامدهای اجتماعی آن را نشان می دهددر مورد زنان نیز قدری مسأله پیچیده تر و قابل توجه است . زنان که به طور معمول و به دلیل نگاه سنتی حاکم بر نقش زن در جامعه همواره محدودیت هایی در تعامل اجتماعی داشتند در شبکه جهانی اینترنت شکل جدیدی از حضور و تعامل را تجربه کردند. علت اصلی انتخاب این فضا به عنوان یک محیط جدید شکل گیری ارتباطات در درجه اول شناخت فضای مجازی اینترنت به عنوان یک پدیده نو و فراگیر اجتماعی است و توجه به این نکته هیچ پدیده دیگری در طول سالهای اخیر در ایران به اندازه اینترنت رشد نداشته است و افزایش تصاعدی ضریب نفوذ اینترنت در ایران و در کنار آن افزایش تعداد سایت ها و وبلاگ ها ی زنان و پایگاه های اطلاع رسانی بر روی این شبکه جهانی و توجه ویژه کاربران زن ایرانی پا به پای دیگر کاربران به آن شاید یکی از مهم ترین دلایل احساس نیاز برای بررسی جامعه شناسانه باشد. رشد فن آوری های اطلاعات و ارتباطات از یک سو موجب تسهیل ارتباطات و از میان برداشتن موانع جغرافیایی ودسترسی به اطلاعات شده است و از دیگر سو زمینه های بروز آسیب ها و مسائلی را در این زمینه فراهم کرده است.به نظر می رسد که استفاده از اینترنت زمینه بروز انزوا طلبی را در زنان فراهم آورده است که به روابط و تعاملات روزمره آنان آسیب می رساند. موانعی بر سر راه زنان برای حضور بیشتر و پر رنگ تر در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود دارد که شامل، شکاف دیجیتالی ، عدم دسترسی به کامپیوتر، سطح پایین سواد در زنان وعدم وجودامکانات و تسهیلات در این زمینه است . این عوامل موجب می شود که زنان نتوانند درعرصه فناوری اطلاعاتی و ارتباطی حضور مناسبی داشته باشند و کمتر از امکانات و فنآوری های آن استفاده نمایند. در حالی که دسترسی و استفاده مناسب از این فناوری ها می تواند زمینه بهبود وضعیت زنان را مهیا کند . علاوه بر موانعی که بر سر راه زنان در استفاده از اینترنت است برخی عوامل هم وجود دارد که موجب خوار و تحقیر شدن شخصیت زن در فضای مجازی می شود . همچنین آسیب هایی نیز در استفاده ازاینترنت و عدم اطلاعات مکفی در رابطه باآن وجود دارد . جرایم اینترنتی اتفاق می افتد که زنان را مورد هدف قرار گرفته است واز آنان سوء استفاده می نماید . با وجود این مسائل به نظر می رسد که زنان باید ازآسیب هایی که اینترنت آنها را در معرض مخاطره قرار می دهد آگاه باشند تا با ناآگاهی گرفتار مصائب نشوند. نیاز به آموزش و فرهنگ سازی چه برای زنان چه برای سایرافراد جامعه در مورد نحوه صحیح استفاده از اینترنت است. زنان با آگاهی از مسائل جانبی ،نا امنی هاو جرایم اینترنتی و با در اختیار داشتن اطلاعات مکفی راجع به فناوری اطلاعات و ارتباطات می توانند بیشتر خود را منعطف به ظرفیت های مثبت آن نمایند و استفاده کاملا مطلوب و مناسبی از اینترنت داشته باشند و آسیب های آن را به حداقل ممکن برسانند . در این مقاله سعی گردیده به پرسش های ذیل پاسخ داده شود: 1. آیا برای زنان در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی وجود دارد؟ 2. آیا خطر تهدید حریم خصوصی زنان در ارتباط های مجازی وجود دارد؟ 3. آیا در فضای مجازی نگرش جنسیتی به زنان وجود ندارد؟ 4. آیا ممکن است ارتباط های مجازی، روابط خانوادگی زنان را در معرض آسیب قرار دهند؟ مبانی نظری: شکاف جنسیتی دیجیتالی: عمده‌ترین شکل شکاف دیجیتالی جنسیتی مربوط به استفاده از اینترنت است، به طوریکه علی رغم استقبال زنان از اینترنت ، ميزان کمتری از کاربران را در کشور‌های در حال توسعه تشکيل می‌دهند. به عنوان مثال، فقط 38 درصد از کاربران اینترنت در آمریکای لاتین زنان هستند، در حالیکه در اتحادیه اروپا این رقم 25 درصد، در روسیه 19 درصد، در ژاپن 18 درصد و در خاورمیانه فقط 4 درصد است. بنا به این گزارش، در سطح جهان، بیشترین تعداد كاربران اينترنتي را مردان، دانش آموختگان دانشگاهي و‌یا آنان كه از میانگین درآمد بالاتري برخوردارند تشکیل می‌دهند. تنها آنجا كه دسترسی به اینترنت توسعه‌ي خوبي يافته است، نظير کشور‌های اسکاندیناوی و آمریکا است که از فاصله جنسیتی در استفاده از اینترنت كاملاً كاسته شده است (احمدنیا،1383). طی کنفرانس تداركاتی وزیران مجمع اروپایی برای اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (بخارست 2002) بر فهرستي از موانع خاص جنسیتی در دسترسي به فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی به شرح زیر تاکید شد: - هزینه‌های بالای دسترسی و گزينه‌هاي تکنولوژی - دسترسي محدود در جهت آموزش مهارت‌های جدید (فقدان اطلاعات و تشویق لازم درمورد درخواست براي فراگيري فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات) - ناكافي بودن شبکه‌‌ها و وجود اين تصور كه این فناوری‌ها "مردانه" است. برخي نيز بر اين باورند که تفاوت‌های موجود میان زنان در دسترسی به اینترنت از جمله تحت تاثيرعوامل زیر قرار دارد: - عامل جغرافیایی - وضعیت خانوادگي - سن کاربران همچنین در مطالعه ای در خصوص زنان کاربر اینترنت مشخص شد که زنان بیشتر مصرف کنندگان فضای مجازی هستند و سهم کمتری در مقایسه با مردان در تولید محتوا را دارند . (Melinda B.Robins-2002) پارادايم دوجهاني‌شدن‌ها "پارادایم دو جهانی شدن ها در درجه اول به تبیین دو جهان موازی و در عین حال مرتبط و در هم آمیخته می پردازد و در درجه بعدی جهانی شدن های متکثری را در درون این دو جهان مورد توجه قرار می دهد .جهان اول با خصیصه جغرافیا داشتن، برخورداری از نظام سیاسی مبتنی بر دولت - ملت ،طبیعی - صنعتی ومحسوس بودن و احساس قدمت داشتن از جهان دوم قابل تمایز است جهان دوم نیز با خصیصه هایی مثل برون مکانی ، فرازمانی و صنعتی بودن محض ،عدم محدودیت قوانین مدنی متکی بر دولت – ملت ها ،اتکا به معرفت شناسی تغییرشکل یافته پسا مدرن دسترسی پذیری همزمان روی فضا بودن و برخورداری از فضای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی جدیدی از جهان اول به صورت نسبی جدا می شود اما این دو جهان در بسیاری از موارد نیز تبدیل به دوقلوهای به هم چسبیده می شوند وتعامل فردی و اجتماعی در قلمرو زیادی متکی به تعامل های دو جهانی می شود و ما در واقع دو جهانی شدنهای به هم چسبیده را مشاهده می کنیم ".(عاملی ،1388 :40) در خصوص زنانی که بیش از حد معمول در فضای مجازی فعالیت می کنند و به نوعی بخش زیادی از ارتباط های زندگی روزمره خود را در این فضا دارند این دوجهانی شدن مورد انتظار است. علاوه بر این ها ارتباط های مجازی دارای معایبی به شرح ذیل هستند که ممکن است کاربران ،به ویژه کاربران زن را به دلیل ویژگی های خاص عاطفی و شخصیتی با مشکلاتی مواجه کنند: فردگرایی خودآگاهانه آن چه که در فضای مجازی بسیار مشهود است گسترش اهمیت فرد و حیطه خصوصی در برابر جمع و حوزه عمومی است.افراد در فضای مجازی در عین حال که در جماعات می توانند حضور داشته باشند اما چون می توانند هویت واقعی خود را پنهان کنند می توانند در همان حال خود را جدا از دیگران و تنها حس کنند ،این ویژگی باعث تقویت توانایی و قابلیت های فردی مشخص شده است و او را قادر می کند تا پنهانی ترین روح و شخصیت خود را به فعلیت برساند .نبود مراتب قدرت در فضای مجازی باعث می شود که فردیت افراد در محل حل نشود و به تعبیر گیدنز شخص در جماعت مجازی روش زندگی با احترام به استقلال فردی را می آموزد و عمل می کند.اساس فرد و هویت های فردی آن قدر سیال و متغیرند که جمع به معنای سنتی آن نمی تواند در فضای مجازی تشکیل شود. فردیت های تقویت شده عاملیت خود را در فضای جامعه افزایش خواهد داد و باعث حرکت ها و جنبش هایی خواهد شد که برابر روندهای عادی جامعه قرار دارد و آنها را روندهای معکوس می نامند ،"عاملی" معتقد است که روندهای معکوس همگی بیانگر قوی شدن فرد و غلبه هنجارهای فردی بر هنجارهای جمعی و عادات اجتماعی هستند.این تکثر فرهنگی به طور قطع ارتباط معناداری با گسترش ارتباطات انسانی که سهم قابل توجه آن مرتبط با عضویت های جدید در جوامع مجازی است.(سارا احمدی،1386) -موقتی بودن ارتباط ها و پیوندها همه چیز در فضای مجازی موقتی است ،هیچ تضمینی برای ادامه فعالیت و کنش یک عضو در یک جماعت مجازی وجود ندارد و به همین جهت هیچ احساس مسئولیتی درباره یکدیگر ندارند و تنها به شکلی عاطفی،لحظه ای و هیجانی شکل می گیرد و تصمیم گیری می شود( احمدی به نقل از سعیدی: 1384، 59) -هنجارشکنی در اینترنت فضای مجازی به علت مبهم بودن هویت ها ،نبود ارتباط چهره به چهره و نبود هرم قدرت، محیط بسیار مساعدی برای تخطی از هنجارها و ارزش ها و کج روی های اخلاقی و عقیدتی است .این انحرافات می تواند نظر گپ های جنسی،وارد شدن به سایت های مستهجن و پورنوگرافی و ایجاد وبلاگ و قرار دادن منوی غیر اخلاقی باشد.(همان) -کاهش روابط اجتماعی واقعی جذابیت فضای مجازی به حدی است که کاربران در ابتدای دسترسی به اینترنت ساعت ها به روی آن نشسته و متوجه گذشت زمان نمی شوند .مطالعه ای که در ابتدای همه گیری اینترنت توسط گرانت انجام شده به این نتیجه رسیده که استفاده بیشتر از اینترنت منجر به کاهش ارتباطات اجتماعی شده است.این نتایج بر این پایه بود که نزدیکی فیزیکی یکی از عوامل اساسی ایجاد روابط اجتماعی به ویژه از نوع صمیمانه و عاطفی آن است،اما هرگز روابط اجتماعی نمی تواند در فضای مجازی بازتولید شود.(همان) -هرج و مرج و بی نظمی هرگونه اقتدار خطر ابتلا به استبداد را دارد اما در برابر آن حذف اقتدار نیز باعث تنازع و درگیری ها شده و به چیزی ختم می شود که آنارشیزم اینترنتی نامیده می شود .ماهیت آنارشیک یا حداقل ساختارنیافته شبکه ها مفهوم سلسله مراتب را در آنها دشوار می کند.ویژگی مشترک که جماعت و سلسله مراتب را به هم پیوند می دهد مفهوم هویت است.که نه تنها درک شخص از خود بلکه شخص از دیگران است.لذا با وجود هویت های غیرواقعی و چندگانه چیزی به نام سلسله مراتب قدرت نمی توان ایجاد کرد .مورد دیگر حجم عظیمی از اطلاعات در فضای مجازی است که بدون مدیریت به هرج و مرج تبدیل می شود.واقعیت دیگر فضای مجازی مضمحل شدن فضای خصوصی انسانهاست که حس امنیت را در افراد پایین خواهد آورد و افراد و گروه های نفوذگر توانایی خود را در حضور در خصوصی ترین جنبه های زندگی انسانها به نمایش خواهند گذاشت.(همان) روش تحقیق: در این تحقیق از روش توصیفی تبیینی با اتکای به روش پیمایش استفاده شده است. تحقيق توصيفي شامل مجموعة روش‏هايي است كه هدف آنهاتوصيف كردن شرايط با پديده‏هاي مورد بررسي است. اجراي تحقيق توصيفي مي‏تواند صرفاً براي شناخت بيشتر شرايط موجود يا ياري دادن به فرايند تصميم‏گيري باشد. بيشتر تحقيقات علوم رفتاري را مي‏توان در زمرة تحقيق توصيفي به شمار آورد. (سرمد؛ زهره و ديگران ، 1379) اين نوع تحقيق را مي‏توان به منظور يافتن پاسخ سؤال‏هايي از نوع زير به كار برد : تحقيق پيماشي يكي از انواع تحقيق توصيفي است كه براي بررسي توزيع ويژگيهاي يك جامعة آماري به كار مي‏رود . جامعه آماری: جامعه آماری پژوهش حاضر زنان برتر وبلا گ نویس ایران هستند.در مهرماه 1387 جشنواره برترین زنان وبلاگ نویس توسط سایت پرشین بلاگ برگزار شد که از بین 1400 زن وبلاگ نویس شرکت کننده در این جشنواره 110 وبلاگ نویس زن به عنوان زنان برتر وبلاگ نویس فارسی انتخاب شدند که در واقع زنان سرآمد فضای مجازی به شمار می ایند و اغلب علاوه بر وبلاگ نویسی در محیط های دیگر اینترنتی فعالیت دارند.از اين 110 نفر 102 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند. روش نمونه گیری: در این پژوهش با توجه به اهداف مورد نظر از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شده است . نمونه گیری هدفمند یکی از روش های نمونه گیری غیر احتمالی است که در آن محقق با تکیه بر اهداف پژوهش نمونه خاصی را انتخاب می کند و نمونه شامل افرادی (سوژه هایی)است که بر اساس خصوصیات یا صفات ویژه ای انتخاب شده اند و کسانی که با این معیارها نمی خوانند حذف شده اند. (راجر دی ویمر و دومینیک ،1384 : 126) در پژوهش حاضر نیز با توجه به این که جامعه آماری زنان فعال در فضای مجازی بودند و محقق به دنبال نقش فضای مجازی در تعامل اجتماعی زنان ایرانی فعال در این فضا و بررسی تهدیدهای آن بود این روش نمونه گیری مناسب تر از روش های دیگر به نظر رسید و به کمک آن زنان سرآمد و بسیار فعال فضای مجازی که حداقل در یکی از محیط های مجازی (وبلاگ نویسی) دارای نقش برجسته ای هستند مورد مطالعه قرار گرفته اند. ابزار جمع آوری اطلاعات: ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق پرسش نامه الکترونیک می باشد و برای بررسی اعتبار آن از نظران چند تن از صاحب نظران استفاده شده است.سايتي جهت جمع آوري اطلاعات با عنوان زنان و فضاي مجازي و نشاني http://cyberwomen.ir طراحي و براي قرار دادن پرسش نامه از آن استفاده شد. اعتبار(روايي) ابزار اندازه‏ گيري مفهوم اعتبار به اين سؤال پاسخ مي‏دهد كه شيوه يا ابزار جمع آوري داده ها تا چه حد به درستي آنچه که را که قراراست بسنجد ، مي‏سنجد. براي بررسي اعتبار ابزار اندازه‏گيري از روش‏هاي مختلفي استفاده مي‏شود. در اين تحقيق، براي تأييد اعتبار ابزار اندازه‏گيري پرسشنامة تهيه شده به تعدادي از خبرگان براي بررسي داده شد و پس از انجام اصلاحات پيشنهاد شده توسط كارشناسان و خبرگان، مورد استفاده قرار گرفت. اين روش، اعتبار محتوا يا منطقي نام دارد و نوعي اعتبار است كه معمولاً براي بررسي اجزاي تشكيل دهندة يك ابزار اندازه‏گيري به كار برده مي‏شود. اعتبار محتواي يك ابزار اندازه‏گيري، به سئوالهاي تشكيل دهنده آن بستگي دارد. اگر سئوالهاي ابزار، معرف ويژگيهايي باشد كه محقق قصد اندازه‏گيري آنها را داشته باشد، آزمون داراي اعتبار محتوا است. (ميرزايي خليل ، ص 327، پژوهش نامه نويسي 1388) بر اساس توضيح فوق اعتبار محتواي ابزار اندازه‏گيري اين تحقيق، توسط خبرگان و متخصصين تأييد شد. جهت اطمینان از پایایی پرسش نامه محقق ساخته در این پژوهش از روش ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید. ضريب آلفاي کرونباخ، براي سنجش ميزان تک بعدي بودن نگرشها، عقايد و ... بکار مي رود. در واقع مي خواهيم ببينيم تا چه حد برداشت پاسخگويان از سوالات يکسان بوده است. در پژوهش حاضر از طریق نرم افزار SPSS ضریب آلفای کرونبخ بعد از بازنگری و رفع ابهام از بعضی پرسش ها مقدار 75% به دست آمد که در منابع علمی ضریب پایایی قابل قبولی به شمار می رود. در اين تحقيق براي تحليل تمام عمليات آماري مورد نياز مانند خی دو تک متغیره و چند متغیره از نرم افزار spss استفاده شد استفاده از اين نرم افزار نه تنها انجام تحليل را تسهيل و تسريع کرد بلکه موجب اطمينان انها از دقت در انجام محاسبه ها شد . پاسخ نامه هاي پرسش نامه ها تحليل و کد کذاري شد و سپس به نرم افزار spss وارد و عمليات مورد نياز آماري تحليل شد. جداول آماری و تحلیل آنها: بر اساس پرسش های صورت گرفته از جامعه آماری و نظرات آنان جداول ذیل به دست آمد .در انتهای هر جدول تحلیلی مختصر ذکر شده است. جدول شماره 1 بخش زیادی از حضور زنان در فضای مجازی به "ارتباط با دوستان مجازی" اختصاص دارد فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار اختلاف کاملاً موافقم 18 20.4 2.4- موافقم 53 20.4 32.6 نظری ندارم 15 20.4 5.4- مخالفم 10 20.4 10.4- کاملاً مخالفم 6 20.4 14.4- جمع 102 جدول خی دو یک متغیره بر حسب "میزان تعامل با دوستان مجازی" X2= 69.275 df=4 sig=0.000 با توجه به آزمون خی دو یک متغیره با درجه آزادی 4،مقدار خی دو برابر 69.275 و sig=o.ooo می توان با اطمینان 99 درصد گفت تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار وجود دارد لذا افراد جامعه آماری 53 نفر ( 50.5% )با این گزینه که " بخش زیادی از حضور زنان در فضای مجازی به "ارتباط با دوستان مجازی اختصاص دارد " موافق اند. جدول شماره 2 در مواردی ارتباط با دوستان مجازی را به ارتباط با دوستان واقعی ترجیح داده ام فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار اختلاف کاملاً موافقم 14 20.4 6.4- موافقم 38 20.4 17.6 نظری ندارم 13 20.4 7.4- مخالفم 30 20.4 6.9 کاملاً مخالفم 7 20.4 13.4- جمع 102 جدول خی دو یک متغیره بر حسب "ترجیح ارتباط های مجازی بر ارتباط با دوستان و آشنایان واقعی " X2= 33.196 df=4 sig=0.000 با توجه به آزمون خی دو یک متغیره با درجه آزادی 4،مقدار خی دو برابر 33.196 و sig=o.ooo می توان با اطمینان 99 درصد گفت تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار وجود دارد لذا اکثریت افراد جامعه آماری که 38 نفر (37.3% ) از آن ها را تشکیل می دهند با این گزینه موافقند که " در مواردی ارتباط با دوستان مجازی را به ارتباط با دوستان واقعی ترجیح داده ام " موافق اند. جدول شماره 3 جدول خی دو یک متغیره بر حسب "امنیت زنان در فضای مجازی" در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی برای زنان وجود ندارد فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار اختلاف کاملاً موافقم 7 20.4 -13.4 موافقم 38 20.4 11.6 نظری ندارم 18 20.4 2.4- مخالفم 32 20.4 17.6 کاملاً مخالفم 7 20.4 13.4- جمع 102 X2= 39.667 df=4 sig=0.000 با توجه به آزمون خی دو یک متغیره با درجه آزادی 4،مقدار خی دو برابر 39.667 و sig=o.ooo می توان گفت با اطمینان 99 درصد و یک درصد خطا تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار وجود دارد. مقایسه پاسخ ها حاکی از آن است که بیشترین تعداد جامعه آماری 38 نفر ( 36.3% ) با این گزینه که " در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی برای زنان وجود ندارد "موافقند . همچنین افراد جامعه آماری با این گزینه که " در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی برای زنان وجود ندارد " موافق اند. جدول شماره 4 جدول خي دو يك متغيره بر حسب "نگاه جنسیتی به زنان در فضای مجازی" در فضای مجازی نگاه جنسیتی به زنان وجود ندارد فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار اختلاف کاملاً موافقم 5 20.4 15.4- موافقم 6 20.4 14.4- نظری ندارم 7 20.4 13.4- مخالفم 59 20.4 38.6 کاملاً مخالفم 25 20.4 4.6 جمع 102 X2= 39.667 df=4 sig=0.000 همان طور که از جدول فوق برمی آید اکثریت جامعه آماری که 57.8% از آنان را تشکیل می دهند با این گزینه که " در فضای مجازی نگاه جنسیتی به زنان وجود ندارد "مخالفند. همچنین با توجه به آزمون خی دو یک متغیره با درجه آزادی 4،مقدار خی دو برابر 104.667و sig=o.ooo می توان با اطمینان 99 درصد و یک درصد خطا گفت که تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار وجود دارد لذا می توان گفت افراد جامعه آماری با این گزینه که " در فضای مجازی نگاه جنسیتی به زنان وجود ندارد " مخالفند. جدول شماره 5 خي دو يك متغيره بر حسب "تضعیف روابط خانوادگی در اثر تعاملات مجازی زنان" تعامل اجتماعی در فضای مجازی ممکن است ارتباط خانوادگی زنان را تضعیف کند. فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار اختلاف کاملاً موافقم 6 20.4 14.4- موافقم 58 20.4 37.6 نظری ندارم 17 20.4 3.4- مخالفم 16 20.4 4.4- کاملاً مخالفم 4 20.4 15.4- جمع 102 X2= 92.608 df=4 sig=0.000 همان طور که از جدول فوق برمی آید اکثریت جامعه آماری که 57.8% از آنان را تشکیل می دهند با این گزینه که " تعامل اجتماعی در فضای مجازی ممکن است ارتباط خانوادگی زنان را تضعیف کند."موافقند . همچنین با توجه به آزمون خی دو یک متغیره با درجه آزادی 4،مقدار خی دو برابر 92.608 و sig=o.ooo می توان با اطمینان 99 درصد و یک درصد خطا گفت که تفاوت معناداری بین فراوانی های مشاهده شده و مورد انتظار وجود دارد لذا می توان گفت افراد جامعه آماری با این گزینه که " تعامل اجتماعی در فضای مجازی ممکن است ارتباط خانوادگی زنان را تضعیف کند." موافقند. تحليل يافته ها: ازیافته ها ی پژوهش چنین برمی آید که اکثریت پاسخگویان با این عبارت که "در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی برای زنان وجود ندارد"موافق هستند.همچنین رابطه معناداری بین وضعیت تأهل زنان (مجرد و متأهل )و نظر آنها نسبت به احساس امنیت در اینترنت یافت نشد.این نتیجه با نتایج پژوهش "مسائل اجتماعي زنان در اينترنت" هم خوانی دارد.(راود راد،1384) پاسخگویان همچنین عقیده دارند در فضای مجازی نیز مانند زندگی اجتماعی نگاه جنسیتی به زنان وجود دارد و زنانی که با هویت واقعی خود و مشخص کردن جنسیت خود در تعاملات مجازی وارد می شوند از طریق مردان در معرض مزاحمت بیشتری قرار می گیرند.آنها با این گزینه که "در فضای مجازی نگاه جنسیتی به زنان وجود ندارد"اعلام مخالفت کرده اند. تجربه زنان در علوم و تکنولوژي، به لحاظ تاريخي، محدود و تحت تسلط و سيطره همتاي مردشان بوده است. از زمان ايجاد و گسترش اطلاعات و ارتباطات جديد، تحقيقات نشان داده که تجربه هاي زنان در اينترنت، همان تجربه هاي آنان در علوم و تکنولوژي را منعکس مي کند. طبق اين ديدگاه، اينترنت به مانند ديگر زمينه هاي فناوري "مردانه" و بازتوليدکننده ساختارهاي خاص نژادي، طبقاتي و کليشه هاي جنسيتي است. "زنان چه در دنیای واقعی چه در فضای مجازی نیاز به امنیت دارند اما متاسفانه گاهی این نیاز امنیتی در فضای سایبر نادیده گرفته می شود. از مصادیق نا امنی خشونت های کلامی و نوشتاریست که از طریق چت و اینترنت به صورت حملات نوشتاری وبکارگیری کلمات رکیک و آزار دهنده علیه زنان و یا حتی تخریب و حمله به سایت زنان جهت اعمال خشونت و ابراز قدرت علیه آنان صورت می گیرد ، وجود تصاویر مستهجن و پورنوگرافیک در اینترنت به مردان می آموزد که زنان موجوداتی آسیب پذیرند و باید مورد سوء استفاده و پرخاشگری، تجاوز جنسی و آزار باشند فعالیت های پورنوگرافیک علامت تداوم سیستم مرد سالاریست زیرا این مردان هستند که آشکار و پنهان میل به برتری خود را با سوء استفاده جنسی از زنان نشان می دهند ،این تصاویر زنان را مطیع وتسلیم پذیر نشان می دهد. خشونت وسکس دست مایه اصلی تصاویر پورنوگرافیک است در اغلب این تصاویر مردان در حالت غلبه و تسلط بر زن هستند و صحنه هایی که زن را در موقعیت خوار و پست نمایش می دهد . (میرحسینی،1387) در فضای مجازی به علت نامشخص بودن هویت ها و نیز امکان دسترسی به اطلاعات شخصی افراد ممکن است به حریم خصوصی افراد تعدی شود ، اکثریت پاسخگویان این پژوهش نیز معتقدند در این فضا تهدیدهایی برای حریم خصوصی زنان وجود دارد .و در صورتی که آنان اطلاعات کافی در مورد مسائل امنیتی اینترنت نداشته باشند و در تعامل های خود دقت ننمایند ممکن است از این منظر مورد آسیب قرار بگیرند. ظهور شبکه ها بیش و پیش از همه مراحل توسعه فناوری اطلاعاتی باعث ایجاد مخاطرات و تهدیدهایی برای حریم خصوصی شده است.آشکارترین تهدیدها برای حریم خصوصی اطلاعاتی هستند اما وقتی فضای مکانی و فیزیکی زندگی شخصی گشوده می شود ،حریم خصوصی رابطه ای و جسمی هم به خطر می افتد.خطر تعقیب پذیری همه کنش های کاربران شبکه های عمومی چیزی است که بیشترین ترس را در میان مردم ایجاد کرده است .سیر رشد چنین سرویس هایی در تاریخ نشان می دهد که این خطر واقعی می شود.دو نوع جرم با هدف گیری قربانیان زن در اینترنت واقع می شود این دو جرم هر دو به مسائل جنسی زنان نظر دارند.اول استثمار جنسی زنان در اینترنت است این جرم مسائلی چون استفاده از زنان برای هرزه نگاری آن لاین تا قاچاق زنان را در بر می گیرد .قاچاق زنان و استثمار جنسی درگذشته هم وجود داشته است. ولی اینترنت این فعالیت های غیر قانونی را آسان تر کردهاست. قاچاقچی ها از اینترنت به شیوه های گوناگونی استفاده می کنند تا با قربانی خودتماس بگیرند و از آنان سوء استفاده کنند. جرم دوم آزار و اذیت جنسی زنان در اینترنت است. بخش های زیادی در اینترنت وجود دارد که آنان می توانند درگیر گفت و گوهای جنسی شوند مهاجمان از فضاهای اینترنتی متعدد استفاده می کنند تا زنان را مورد آزار ومزاحمت های جسمی قرار دهند و این آزارها از توهین جنسی تا استفاده صنعت جنسی ازتکنیک های تحمیلی برای قرار دادن تصاویر هرزه نگاری صرف نظر از سن یا جنس مصرفکننده در صفحه کامپیوتر وی را در بر می گیرد. این دو جرم فضای مخاطره آمیزی را بهخصوص برای زنان در اینترنت به بار می آورد که اطمینان آنان را از برقراری ارتباطات موثر سلب می کند . (راودراد،1384: 76) از دیگر نتایج پژوهش مذکور این است که اکثر پاسخگویان اعلام نموده اند بخش زیادی از حضورشان در فضای مجازی به ارتباط با دوستان مجازی اختصاص دارد و نیز برای هریک از آنان تجربه ترجیح رابطه های مجازی به ارتباط با خانواده و دوستان رخ داده است. این می تواند زنگ خطری باشد که مسائلی همچون افراط در پرداختن به ارتباطات مجازی،افسردگی و انزوای حاصل از آن و یا تضعیف نهاد خانواده را به دنبال داشته باشد و مشکلاتی برای افراد از این لحاظ به وجود آید،همچنان که اکثر پاسخگویان با این گزینه " تعامل اجتماعی در فضای مجازی ممکن است ارتباط خانوادگی زنان را تضعیف کند." اظهار نظر موافق نموده اند. یکی از پاسخگویان در سؤال تشریحی در این خصوص چنین نوشته است: " این فضا برای زنان به خصوص زنان و دختران جوان به علت نا آشنایی افراد فضایی نا امن و متشنج و دردسر ساز خواهد بود ، بنابر این باید مخاطب مونث به خصوص جوانان آن ها را با این محیط مجازی آشنا کرده و خطرات آن را به ایشان گوشزد نماییم." در کنار این اغلب پاسخگویان از بین محیط های فضای مجازی "وبلاگ"را محیطی مناسب تر و امن تر برای تعامل اجتماعی زنان دانسته اند . همچنین از نتایج پژوهش چنین برمی آید که از دیدگاه زنان فعال در فضای مجازی ،دسترسی مطلوب به اینترنت برای زنان ایرانی وجود ندارد و همچنین همه اقشار زنان به علت عواملی مانند نبود آموزش همگانی در این خصوص و نیز نبود امکانات سخت افزاری ارزان و در دسترس امکان حضور در فضای مجازی را ندارند . پاسخگویان در سؤال تشریحی به این نکته نیز تأکید کرده اند که وضعیت دسترسی به اینترنت از لحاظ هزینه و سرعت در ایران به طور کلی مطلوب نیست که همین امر زنان را نیز شامل می شود.همچنین ناآشنایی و نبود آموزش های کافی در این زمینه را شایان اهمیت دانسته اند. این نتیجه بر نظریه شکاف جنسیتی دیجیتال مطابق است. نمودار1 چالش های زنان در فضای مجازی نتیجه گیری و پیشنهاد ها: فناوری های نوین ارتباطی گرچه برای گروه های مختلف انسان ها فرصت های تازه ای را خلق کرده اند اما شاید بتوان گفت ارمغانی که این فناوری ها و در رأس آن ها اینترنت برای زنان داشته است بسیار ارزشمند بوده است.زنان به ویژه آنانی که در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند به دلیل شرایط حاکم بر جامعه و سنت های مرسوم اغلب پنجره های محدودی برای برقراری ارتباط با دیگران را دارند.اینترنت و فضای مجازی پنجره های فراوانی برای زنان به ارمغان آورده است. اما در کنار این فرصت ها ،از تهدیدها و آسیب های تعامل در فضای مجازی برای زنان نیز نباید غافل بود. با توجه به نتایج به دست آمده از پژوهش موارد ذیل جهت توسعه تعامل اجتماعی زنان در فضای مجازی ،بهره گرفتن از فرصت های حاصل از این امر با کمترین آسیب ها و تهدیدها پیشنهاد می گردد: 1-فراهم نمودن امکان حضور اقشار مختلف زنان در فضای مجازی از طریق آموزش همگانی 2-فراهم نمودن امکان دسترسی مطلوب زنان به اینترنت 3-تولید محتوای مفید فارسی در مورد مسائل مرتبط با زنان در فضای مجازی 4-تشکیل کلوپ ها و شبکه های اجتماعی مجازی خانواده محور ،به طوری که اعضاء یک خانواده (والدین و فرزندان)به صورت گروهی امکان حضور و فعالیت مشترک داشته باشند . 5-دادن آموزش های لازم جهت حفظ و مراقبت از حریم خصوصی در اینترنت 6-آگاه نمودن زنان و دادن آموزش های لازم برای حضور در اینترنت و دچار نشدن به اسیب های جانبی مانند اعتیاد اینترنتی ،انزوا ،افسردگی و.... 7-گسترش تحقیقات علمی در خصوص روانشناسی اینترنت در کشور 8-تدوین قانون های لازم و مناسب برای حفظ امنیت زنان در فضای مجازی منابع: -آبوت پاملا،والاس كلر،جامعه شناسي زنان،نجم عراقي ،مني‍ژه ،1387،نشر ني -احمدي،سارا ،بررسي علل رونق ارتباطات در فضاي مجازي در ميان دانشجويان ،1386، پايان نامه كارشناسي ارشد واحد تهران مركزي -احمدنیا،شیرین،زنان و جامعه اطلاعاتی،فصلنامه زن فرزانه،1383،شماره اول - راجر دي. ويمر و جوزف آر. دومينيك، تحقيق در رسانه هاي جمعي، 1384، دكتر كاووس سيد امامي ،چاپ اول، تهران، سروش صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران - راودراد،اعظم، مسائل اجتماعي زنان در اينترنت ،فصلنامه ارتباطات و فرهنگ، شماره 3، بهار و تابستان 1384 -كاستلز، مانوئل ،عصر ارتباطات و پايان هزاره،جلد اول ،1380، ناصر موفقيان،انتشارات علمي و فرهنگي - محسني، منوچهر ،جامعه شناسي جامعه اطلاعاتي ،1386 ، تهران،نشر ديدار -میر حسینی،مریم، کج‌روي‌هاي اينترنتي؛ لزوم نظارت و محدود کردن دسترسي به اطلاعات،فصلنامه رسانه،1385 -میرزایی،خلیل،پژوهش ، پژوهشگری و پژوهشنامه نویسی،1388 ،تهران ،نشر جامعه شناسان -وود جوليا،تي، ارتباطات ميان فردي و روانشناسي تعامل اجتماعي،مهرداد فيروز بخت،1384،نشر مهتاب -همايوني مقدم ،فاطمه ،نقش وبلاگ هاي فارسي زبان در بالا رفتن آگاهي هاي سياسي اجتماعي زنان،1387،پايان نامه كارشناسي ارشد واحد تهران مركزي - http://www.rider.edu/~suler/psycyber/adoles.htm - Melinda B.Robins, Are Women Online Just ICT Consumers?,2002,SAGE